پناهنده کیست؟ راه‌های اخذ پناهندگی و چالش‌های پیش رو( شماره1)
تعریف پناهنده
طبق کنوانسیون پناهندگان سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۵۱ تصویب شد پناهنده کسی است که به خاطر نژاد دین، ملیت عضویت در یک گروه سیاسی یا اجتماعی و یا ترس از تعقیب و بازداشت در خارج از کشور خود به سر می برد و به دلیل این ترس نه میتواند از حمایت کشور خود برخوردار شود و نه خود مایل به قبول این حمایت است. به غیر از کنوانسیون ۱۹۵۱ مجموعه مقررات منطقه ای و بین المللی دیگری نیز در جهان تصویب شده اند که دامنه تعریف پناهنده را گسترش می دهند. مانند کنوانسیون مربوط به مشکلات خاص پناهندگی در آفریقا در سال ۱۹۶۹ و اعلامیه ۱۹۸۴ پناهندگان در آمریکای لاتین. طبق این دو سند پناهندگان بنا به دلایل بیشتری مورد حمایت قرار میگیرند به طور مثال افرادی که به دلیل تسلط نیروهای خارجی و با خشونت و درگیری های عمومی کشورشان مجبور به فرار شده اند. پناهنده محسوب میشوند اما در همه این اسناد، افرادی که به دلایل اقتصادی و یا زیست محیطی مجبور به ترک محل زندگی خود میشوند منظور نشده اند. همچنین افرادی که در کشور خود مجبور به کوچ از منطقه ای به منطقه ای دیگر شده پناهنده به حساب نمی آیند و به همین دلیل نیز از کمک های جهانی برخوردار نمیشوند. طبق گزارش کمیساریای پناهندگی سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۶ میلادی تعداد پناهجویان در سراسر جهان به شدت افزایش یافته است.
همه ساله هزاران نفر در جریان فرار از محل زندگیشان و یافتن شرایطی بهتر جان خود را از دست میدهند. این پناهندگان در سراسر جهان پراکنده اند. آفریقایی های گرسنه که از راه دریا در قایقهایی پوسیده با به خطر انداختن جان خود سرانجام به سواحل مالتا و یا ایتالیا می رسند. عراقی ها، افغانی ها و شهروندان چین که در اردوگاه های پناهندگان یونان ویلانند؛ انبوه پناهندگان سودانی در چادرهای اردوگاههای چاد و پناهندگان برمه ای در تایلند تصویرها و خبرهای شان همه روزه در میان اخبار جهان دیده می شود.
پذیرش پناهندگی
پناهنده ها از دو طریق پذیرفته می شوند
راه اول
پناهنده های سهمیه ای که هر کشور مطابق قراردادش با سازمان ملل از طریق کمیساریای عالی پناهندگی ملل متحد پذیرش میشوند. اینها اگر سیاسی باشند یا نباشند وقتی از طرف سازمان ملل معرفی شدند امتیاز سیاسی را دارند. فهرست این پناهندگان پس از قبولی از سوی سازمان ملل متحد به کشورهای مختلف داده میشود و نمایندگان کشورهای مهاجر پذیر برای دیدن مهاجران با آنها مصاحبه میکنند و بعد از آن پذیرش صورت میگیرد. یعنی اینکه آنها مطابق معیارها و منافع خودشان در چهار چوب قرار داد با سازمان ملل متحد گلچین می کنند که هم قراردادشان را با سازمان ملل متحد عملی بسازند و هم خواستهای خودشان را در انتخاب مهاجر برآورده کنند. پس از حملات یازدهم سپتامبر و وحشت کشورهای غربی از تروریسم، در تیم چند نفری نمایندگان کشورهای غربی برای انتخاب مهاجر، یک نفر پلیس امنیتی ضد تروریسم این کشورها نیز حضور دارد که نظر او در انتخاب مهاجر بسیار مؤثر است.
راه دوم
راه دوم داخل شدن قبل از پذیرش است. این گروه پناهجویانی هستند که به طور غیرقانونی اغلب با استفاده از قاچاق بر و صرف پولهای گزاف وارد کشورهای پناهنده پذیر میشوند و درخواست پناهندگی میدهند آنها پس از مصاحبه های متعدد سرنوشتشان معلوم میشود که آیا پذیرفته می شوند یا نه و اگر پذیرفته شوند با چه امتیاز و درجه ای. بخش اندکی از این پناهجویان شرایط گرفتن پناهندگی سیاسی را دارند. در سالهای اخیر کشورهای اروپایی همکاری نزدیکی در امور مهاجران و سیاست گذاری در این زمینه داشته اند.
بنا بر تحقیقات انجام شده حدود پنج درصد از پناهجویانی که ابتدا داخل یک کشور شده و درخواست پناهندگی داده اند موفق به کسب پناهندگی سیاسی شده اند. اخذ پناهندگی سیاسی نیاز به کیس و درخواست قوی و آگاهی از قوانین پناهندگی دارد. چنانچه از امتیاز پناهندگی سیاسی برخوردار نشوند بنا به دلایل امنیتی و با ملاحظات حقوق بشری قبول میشوند.
تحقیقات اجتماعی نشان میدهد که بیش از نیمی از پناهجویانی که به طور غیر قانونی وارد کشورهای اروپایی میشوند از کشوری به کشور دیگر سرگردانند و اغلبشان به معاهده ای به نام دوبلین بر می خورند و مانند یک توپ فوتبال از یک کشور به کشور دیگر خواسته و یا نا خواسته شوت میشوند و سال ها بی سرنوشت در ممالک مختلف می گردند. اکثر این تیپ از مهاجران در کشورهای مختلف اثر انگشت دارند و مجبورند به امید قبولی بختشان را بیازمایند و به هرکشوری که داخل میشوند، نام و سن و مسیر راه خود را افشا نکنند. لذا یک نفر هویت های مختلفی از خود ارائه میکند که این خود بهانه ای به مسئولان امنیتی کشورهای اروپایی می دهد برای رد پرونده های در خواست پناهندگی. پناهجویانی که در چندین کشور به خاطر قبولی شان مشخصات خود را متفاوت داده اند و هیچ سند هویتی قانونی نیز همراه ندارند و یا در تهیه آن مشکل دارند سؤال مهمی را برای ماموران امنیتی کشورهای پناهنده پذیر خلق میکنند که شخص پناهنده واقعاً کیست و هویت حقیقی او چیست؟ بنابراین یکی از مهمترین دلایل رد پذیرش این نوع پناهنده ها این بوده است که نتوانسته اند هویتی را که ادعا داشته اند ثابت کنند و از طرف دیگر در این شرایط که کشورهای غربی سخت از شبکه القاعده و بنیادگرایان اسلامی وحشت دارند روی این پناهجویان چند هویتی و فاقد مدرک به دیده ای مشکوک می نگرند.
قرارداد دوبلین
مطابق قرارداد دوبلین هر فردی به کشورهایی که این قرارداد را امضا کرده اند وارد شود ابتدا باید از آن کشور تقاضای پناهندگی کند و در آنجا بماند. لذا اگر کسی از یونان به ایتالیا بیاید و درخواست پناهندگی کند چنانچه ایتالیا بفهمد که او از یونان آمده، او را مطابق قرارداد دوبلین اخراج میکند که البته پیش از اخراج با مسئولان مربوط در یونان هماهنگی لازم انجام میگیرد. مهاجران زیادی از یونان یعنی جنوب اروپا تا کشور فنلاند که در شمال اروپا قرار دارد رفته اند و سالیان درازی سرگردان از کشوری به کشور دیگر سفر کرده اند. این افراد قربانی ندانم کاری خودشان و سیاست پناهندگی اروپاییان شده اند. دلیل این نابسامانی و مشکلات دو چیز است؛
- اول اینکه پناهجویان اکثرا از اصول و قوانین پناهندگی بی خبرند و تقاضای آنها با قوانین پناهندگی مطابقت نمی کند و یا از معاهداتی چون معاهده دوبلین اطلاع ندارند.
- دوم اینکه سیاست پذیرش پناهندگی اروپا تغییر کرده و دشوارتر از گذشته شده است. مثلا در بعضی کشورها افغانها را به هیچ وجه قبول نمی کنند در حالی که در بین افغانها بدون شک کسانی هستند که تقاضایشان شامل پناهندگی می شود.
موضوع دیگر را نیز نباید نادیده گرفت و آن اینکه پلیس در کشورهای اروپایی به درستی به معاهدات بسته شده احترام نمی گذارد. مثلاً پناهجویان میگویند که پلیس یونان و یا آلمان اثر انگشت آنها را گرفته و بدون گرفتن درخواست پناهندگی شان آنها را در خیابان رها کرده و گفته که شما در اینجا هیچ شانس قبولی ندارید وبه کشور دیگری بروید که این خود خلاف اصول پناهندگی سازمان ملل و خلاف معاهده دوبلین میباشد و پلیس خود زمینه سرگردانی مهاجران را آگاهانه مهیا می سازد که در حقیقت نقض حقوق بین الملل و حقوق بشر است.
